دوشنبه ۲۸ خرداد مصادف با دهم ذیحجه و عید قربان است؛ روزی که حضرت اسماعیل به قربانگاه رفت و حضرت ابراهیم از این آزمون الهی سربلند درآمد. در این روز، حاجیان موظف به انجام دادن سه عمل هستند. اول رمی جمره عقبه، سپس قربانی و در مرحله آخر حَلق که به معنای تراشیدن سر است.
یکی از اعمال واجب در حج، قربانی است که حاجی باید در روز دهم ذیحجه در منا قربانی کند و حیوان قربانی در حج عبارت است از شتر، گاو، بز یا گوسفند که شرایط آن در احکام شرعی ذکر شده است. مثلا گوسفند باید سالم و بی عیب و حداقل یک ساله باشد.
عید قربان همچون عید فطر در حقیقت عید پیروزی است. عید فطر به دنبال پیروزی در عبادت‌های ماه رمضان و برای روزه دارانی است که از فرصت‌های آن استفاده کرده و به اقامه نماز و تلاوت قرآن می‌پردازند و سحرگاهان به راز و نیاز مشغول‌اند و عید قربان نیز، آنگاه که سیل عظیمی از جمعیت سراسر دنیا در اجتماع ایام حج و مراسم زیارت خانه خدا موفق به انجام این فریضه بزرگ می‌شوند و این کنگره عظیم عبادی سیاسی را بر پا می‌دارند، به خاطر درک توفیق حضور در این مراسم، این عید بر آنان گرامی خواهد بود.
درس دیگری که از عید فطر و قربان می‌گیریم، درس نماز و خودسازی و پاک سازی درون است. در این دو عید اسلامی سه جلوه بزرگ به عنوان سه درس آموزنده وجود دارد. یکی اینکه حاجیان، سهمی از آنچه دارند برای مستضعفان قرار می‌دهند. در عید فطر زکات خود را می‌دهند و در عید قربان، مردم با قربانی کردن شتر، گاو و گوسفند در صدد کمک به نیازمندان هستند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «قربانی برای آن واجب شده است که بینوایان از گوشت به وسعت و نوا برسند».
درس دیگری که از عید فطر و قربان می‌گیریم، درس نماز و خودسازی و پاک سازی درون است. در نماز این اعیاد می‌خوانیم: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّیها؛ بی تردید هر که خود را تزکیه کرد، رستگار شد و آن کس که خود را به گناه آلوده کرد، محروم شد.» و درس سوّم، درس بسیج عمومی و همبستگی اجتماعی و وحدت است که با حضور یکپارچه مردم، برنامه‌های سیاسی و اجتماعی برای مردم در یک هماهنگی، وحدت و بسیج عمومی در خطبه‌ها بیان می‌شود.
قربانی در قرآن
سید محسن میرباقری استاد دانشگاه درباره آیاتی که در قرآن به موضوع قربانی اشاره دارد، اظهار داشت: چهار آیه در سوره حج به مساله قربانی کردن اختصاص دارد که در آیات ۳۴ و ۳۵ می‌فرماید: «ما برای هر امتی روش عبادی و قربانگاهی قرار دادیم تا نام خدا را هنگام قربانی بر چهارپایانی که به آنان روزی داده‌ایم، ببرند». یکی از عباداتی که باید در عید قربان توسط حاجیان انجام شود، قربانی کردن است و هنگام ذبح باید نام خدا بر آن برده شود و این جزء شرایط ذبح در همه مواردی است که حیوانی برای خوردن ذبح می‌شود.
وی افزود: در ادامه آیه می‌فرماید: «خدای شما یکتاست؛ تسلیم او باشید و ای پیامبر به کسانی که در پیشگاه خدا متواضع و تسلیم هستند، بشارت بده. همان کسانی که هنگام یاد خدا دل‌هایشان به وجد و شور می‌افتد و کسانی که بر آنچه به آنان اصابت می‌کند، صبر پیشه می‌کنند و اقامه کنندگان نماز و همچنین آنها که از آنچه به آنان روزی می‌دهیم انفاق می‌کنند».
این خادم قرآنی ادامه داد: در آیات ۳۶ و ۳۷ مصداق‌هایی درباره قربانی مطرح می‌شود. بُدن که در آیه ۳۶ آمده به معنای شتر چاق است و می‌فرماید این شتر را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم. شعائر جمع شعیره به معنای نشانه است. یعنی این شتر نشانه بندگی و عبادت خداست. البته قربانی می‌تواند گاو یا گوسفند یا بز باشد و شتر بالاترین قربانی است. شتر چاق ارزش مالی زیادی دارد و اگر کسی در مناسک حج یک شتر چاق قربانی کند، در واقع از نشانه‌های بندگی خداست.
میرباقری اضافه کرد: بنابراین قربانی کردن شتر قیمتی، نشانه بندگی است. چون خدا گفته است. در ادامه آیه می‌فرماید برای شما در این قربانی خیر است. پس نام خدا را هنگام قربانی کردن ببرید. «صواف» یعنی شتر‌ها را ایستاده نحر می‌کنند. پس هنگامی که قربانی روی زمین افتاد، از او بخورید و به انسان قانع و معتر اطعام کنید.
وی افزود: «قانع» کسی است که وضع مالی خوبی ندارد ولی دست خود را نیز در مقابل کسی دراز نمی‌کند و «معترّ» کسی است که فقیر و اهل سوال است. به اینها اطعام کنید و ما این حیوان به این بزرگی و کل چهارپایان را مسخر شما کردیم و در جایی دیگر می‌فرماید این حیوانات رام شما هستند و وقتی آنها را به قربانگاه می‌برید، به دنبال شما می‌آیند. باشد که شما سپاسگزاری کنید.
این استاد دانشگاه افزود: نکته‌ای که در اینجا تذکر داده می‌شود این است که نه گوشت این حیوانات به خدا می‌رسد و نه خون آنها و آن چیزی که به خدا می‌رسد تقوای شماست. یعنی وقتی به دستور خدا از مال خود گذشت می‌کنید تقواست. خدا می‌فرماید ما به این شکل این حیوانات را مسخر کردیم که شما قربانی کنید؛ برای اینکه خدا را تکبیر بگویید که شما را هدایت کرد و می‌فرماید به نیکوکاران بشارت ده.
یکی از سفارش‌های دینی و کارهای مستحب، قربانی کردن در روز عید قربان است و اگر کسی توان مالی برای قربانی کردن یک گوسفند ندارد، می‌تواند با دیگران سهیم شود. حضرت آیت الله خامنه‌ای در پاسخ به این سوال که «در عید قربان با یک قربانی، حداکثر چند نفر می‌تواند شریک بشوند؟» فرمود «در قربانی مستحبی محدود به تعداد خاصی نیست.»
امامان معصوم (ع) یک سوم قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند، می‌دادند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می‌داشتند.
هنگام قربانی کردن باید توجه داشت خونی که هنگام ذبح قربانی خارج می‌شود، نجس است و پس از خروج کامل خون، باید محل آلوده شده، تطهیر شود ولی بعد از آن، خون‌های باقیمانده در بدن قربانی پاک است. متاسفانه برخی از باور‌های اشتباه و خرافی در این سنت حسنه وجود دارد که مراجع و بزرگان دین از این کار نهی می‌کنند.
کشتن قربانی جلوی پای افراد مانند عروس، حاجی یا متوفی، رد شدن از روی خون قربانی یا حتی مالیدن خون قربانی به خودرو یا ساختمان نمونه‌هایی از این کار خرافی است و تصور برخی افراد این است که خون قربانی دارای اثر است درحالی که آیه ۳۷ سوره حج می‌فرماید: «هرگز گوشت‌ها و خون‌های آنها به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوای شما به او می‌رسد».
آیت الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه درباره این آیه نوشت: ظاهراً اشاره به اعمال زشت اعراب جاهلی است که هر گاه حیوانی را قربانی می‌کردند، خون آن را بر سر بت‌ها و گاه بر در و دیوار کعبه می‌پاشیدند و بعضی از مسلمانان ناآگاه بی‌میل نبودند که در این برنامه خرافی از آنها تبعیت کنند. آیه فوق نازل شد و آنها را نهی کرد. متأسفانه هنوز این رسم جاهلی در بعضی از مناطق وجود دارد که هرگاه به‌خاطر ساختن خانه ای قربانی انجام می‌دهند خون آن را بر سقف و دیوار آن خانه می‌پاشند.
استاد شهید مرتضی مطهری در این زمینه نوشت: معمول ما این است که وقتی خانه‌مان را عوض می‌کنیم و می‌خواهیم به خانه جدید برویم یک گوسفند می‌کشیم یا اگر چشمه‌ای جاری می‌کنیم و کار نوی می‌کنیم، یک گوسفند می‌کشیم. وسایل، جلد دوم، صفحه ۱۹۸ از معانی الاخبار صدوق نقل می‌کند که پیغمبر اکرم «نَهی عَنْ ذَبائِحِ الْجِنِّ» پیغمبر از ذبایح جن نهی کرد.
وی افزود: معلوم می‌شود اسم اینها در قدیم ذبیحة الجن بوده است. یعنی کسی خانه‌ای می‌خرد یا چشمه‌ای را استخراج و جاری می‌کند یا کاری مثل اینها می‌کند… بعد گوسفندی را می‌کشند برای اینکه جلو چشم مردم را بگیرند… (از ترس اینکه) اگر این کار را نکنند جن‌ها به او آسیب می‌رسانند. ما می‌گوئیم چشم‌زخم، معلوم می‌شود عرب‌های جاهلیت می‌گفتند جن می‌آید این کار را می‌کند. «فَابْطَلَ ذلِکَ النَّبِیُّ وَ نَهی عَنْهُ» پیغمبر اکرم این سنت رایج جاهلیت را که دو مرتبه در میان ما رایج شده است، باطل کرد.
مرحوم آیت الله سیدعبدالله فاطمی نیا گفت: در معابر عمومی جلوی بچه، بزرگ، گوسفند نکشید. رذیلت را وقتی کسی تذکر نداد، جا می‌افتد. این رذیلت است، فضیلت نیست. دهنم بسته است بگویم که اگر بچه، گوسفند کشتن ببیند، آخرش چه می‌شود… کی گفته جلوی پای عروس و حاجی گوسفند بکشید؟
منبع: ایرنا
