خداحافظی با تایتانیک خلیج‌فارس

هرکسی تنها یک سفر به جزیره کیش داشته باشد بدون شک به تماشای غروب در جزیره کیش رفته است. تماشای غروبی دل‌انگیز و ابدی که همیشه با وزش بادی گرم همراه است، دریایی که به رنگ آسمان شده و این زیبایی هم با یک کشتی قدیمی و به‌گِل نشسته تکمیل و رویایی می‌شود. کشتی کولاآف که به‌خاطر مالک یونانی‌اش در کشور ما به «کشتی یونانی» معروف شده، نزدیک به نیم قرن است مهمان خلیج زیبا و همیشه فارس است. سال‌ها صحبت از این می‌شود که به دلیل مشکلات زیست محیطی باید این نماد زیبای جزیره را جمع‌آوری کرد؛ به‌خصوص این‌که طی سال‌های اخیر و با شکستن کشتی از وسط و فروریختن انتهای آن، لطمه زیادی به اکوسیستم دریا وارد می‌شود، اما آن‌قدر این کشتی خاطره‌انگیز و دوست‌داشتنی است که نمی‌توان راحت از آن دل کند. 

به‌خصوص این‌که درست جایی به گل نشسته که زیباترین منظره غروب را در کیش دارد. کشتی یونانی این روز‌ها بیشتر از همیشه حالش بد است و حتی شنیده می‌شود بخش‌هایی از آن جدا شده است تا برای ذوب برود. سال‌ها بود عادت کرده بودیم یک عکس مقابل کشتی یونانی و حین غروب روی شاسی به‌عنوان سوغات سفر به خانه ببریم، کشتی که ۵۸ سال قبل در ۴ مرداد ۱۳۴۵ در ساحل کیش به گِل نشست. حالا این وداع قریب‌الوقوع چنان تلخ است که بهانه‌ای می‌شود برای مرور بر آن‌چه طی حدود ۵ دهه اخیر بر این کشتی گذشته است. همچنین با معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش درباره سرانجام این کشتی گفت‌و‌گویی داشتیم که در ادامه خواهید خواند.

۷۸ سال با کشتی یونانی 
حدود ۷۸ سال قبل بود که این غول ۷ هزار تنی با ۱۳۶ متر طول در کارخانه همیلتون انگلستان ساخته شد. چند دهه مالکان مختلفی داشت. در ابتدا انگلیسی‌ها مالکش بودند. سال ۱۹۵۹ چند ایرانی مقیم لندن کشتی را خریدند و اسم «کوروش ایرانی» را روی آن گذاشتند. ۶ سال بعد کشتیرانی ایران آن را خرید تا اسمش بشود «همدان». اما قصه از جایی شروع شد که یک یونانی کشتی را خرید و اسمش را گذاشت «کولا آف» و این آغاز مسیری بود برای سازه‌ای فلزی که ما آن‌را به‌نام «کشتی یونانی» می‌شناسیم. همین یونانی بودن مالک باعث شد وقتی در ۴ مرداد ۱۳۴۵ شمسی، مردم روستای کوچک باغو در کیش دیدند این کشتی خارجی ناغافل نزدیک ساحل آمده به مرور اسم «کشتی یونانی» را روی آن گذاشتند که ساختش در انگلستان بود و بنا به روایتی، بارش هم مربوط به پرتغالی‌ها. مالک کشتی بعد از توقف ناخواسته آن دست به کار شد و ۸۰ روز هزینه کرد تا کشتی را نجات دهد.

حتی یک یدک کش هلندی برای این‌کار به محل روانه شد، اما تلاش و هزینه زیادی که شد بی‌نتیجه ماند تا این‌که خدمه بی‌خیال ادامه کار شدند و هر آن‌چیزی را که می‌شد، برداشتند. حتی گفته می‌شود بار کشتی که نفت بوده هم تخلیه شده. اما خیلی‌ها معتقدند بار کشتی چیز‌های دیگری بوده که آتش زده شده. هرچه بود انگار خود کشتی انتخاب کرده بود آن‌جا بماند تا برای هزاران نفر طی سال‌ها خاطره‌سازی کند. آن هم با یک زاویه جالب نسبت به ساحل که خوراک عکس است و البته در نقطه‌ای که تماشای غروبش بی‌نظیر است. دریایی زیبا و سرخ که انگار خورشید را در آغوش می‌کشد.

تیغ زدن بیمه یا عشق کاپیتان به دختری ایرانی؟
درباره علت به‌گِل نشستن کشتی کولا آف نظریه‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه مرورشان می‌کنیم؛ با ذکر این توضیح که هیچ‌کدام از این نظریه‌ها اثبات نشده و راز واقعی حضور این کشتی در آن نقطه سربه‌مهر خواهد ماند.
 
۱- فانوس دریایی نبود عده زیادی معتقدند کشتی راهش را گم کرده و، چون جزیره در آن نقطه فانوس دریایی مناسبی نداشته کشتی با آن وزن زیاد به ساحل ماسه‌ای و مرجانی چنان برخورد می‌کند که امکان جدا کردنش نبوده و برای همین ماندگار می‌شود.
 
۲- بریدن گوش بیمه عده‌ای معتقدند مالک یونانی کشتی در حال ورشکستگی بوده و برای همین تعمداً آن نقطه را برای کوبیدن کشتی به ساحل و گرفتن یک خسارت بزرگ از بیمه و حتی دولت ایران انتخاب می‌کند. بعد هم تظاهر به تلاش برای نجات کشتی می‌کند و داخلش هم بار چندانی نبوده، اما برای محکم‌کاری محموله‌ای را آتش می‌زنند. بعد‌ها هم هیچ چیزی جز فلز در کشتی باقی نمانده و بررسی این فرضیه‌ها سخت شده.
 
۳- عه بیمه چه خوب برخی، اما ماجرا را جور دیگری می‌بینند و معتقدند کشتی ناخواسته و غیرعمد به ساحل می‌خورد، اما مالک که می‌بیند هزینه جابه‌جایی آن زیاد است و می‌تواند از بیمه کشورش و حتی دولت ایران خسارت بگیرد در این مرحله بی‌خیال نجات کشتی می‌شود و خدمه و مسافران را نجات می‌دهد و کشتی را به‌عنوان یادگاری برای سلفی‌های ما می‌گذارد همان‌جایی که بود.
 
۴- کاپیتان ناخوش بوده عده‌ای دیگر می‌گویند ماجرا ربطی به فانوس دریایی نداشته و خدمه به‌خصوص کاپیتان وضع طبیعی نداشتند و کشتی بیچاره را کوبیدند به ساحل و بعد هم مالک کشتی دیده پای کلی هزینه در میان است در دلش چند فحش آب‌دار نثار کاپیتان ناخوشش کرده و بی‌خیال ماجرا شده.

۵- عشقی سوزناک، اما برخی از بومیان کیش یک داستان عاشقانه هم دارند و معتقدند کاپیتان یا ناخدای کشتی عاشق یک دختر زیبای ایرانی بوده، اما چون خانواده دختر مخالف ازدواج‌شان بودند با او در آن نقطه قرار می‌گذارد و بعد هم زیادی به ساحل نزدیک می‌شود تا عشقش را سوار کند و این اتفاق می‌افتد. البته شاید علت ماجرا ترکیبی از دلایل بالا باشد. اما به‌نظر می‌رسد روایت آخر یعنی ماجرای عشقی کمی دور از ذهن باشد.
 
روز‌های ناخوشی تایتانیک خلیج فارس
کشتی تایتانیک نماد سازه‌های بزرگ بشر مغرور است که در برابر طبیعت سر خم می‌کنند. شاید برای ما ایرانی‌ها کشتی یونانی به‌نوعی تداعی‌کننده تایتانیک باشد، اما با سرنوشتی متفاوت. تایتانیک که سازنده‌اش معتقد بود غرق شدنی نیست به‌خاطر برخورد با کوه یخ به زیر آب‌ها رفت و تعدادی از ۱۵۱۴ مسافرش نجات پیدا کردند. اما کشتی یونانی جایی قرار گرفته که امکان غرق شدنش نیست، اما مرمتش چنان هزینه بالایی دارد که بی‌خیالش شدند. تصاویری که با کوادکوپتر از بالای کشتی و روی عرشه گرفته شده نشان می‌دهد حجم خرابی‌ها بیش از آن چیزی است که از کنار دیده می‌شود و این کشتی که روزگاری داخلش مجلل بوده حالا فقط و فقط زنگ زده است. اما چه می‌شود کرد که با آن خاطرات زیادی داریم. گاهی روی آن نورپردازی می‌شد. در مناسبت‌های مختلف کنارش برنامه‌هایی اجرا می‌شد و پذیرش این‌که کم کم باید با آن وداع کنیم سخت است.
 
نماد‌هایی که جا نیفتاد
کیش غیر از کشتی‌یونانی نماد‌های دیگری هم دارد و حتی سعی شد برخی از آنها جایگزین این کشتی خسته شوند که وقت بازنشستگی‌اش رسیده بود. به‌عنوان مثال سال ۱۳۹۴ یک هواپیمای توپولف از فرودگاه کیش به محل فعلی کشتی آمد تا تبدیل به رستوران و کافی‌شاپ شود. اما چندان جدی گرفته نشد و سال ۱۴۰۲ درحالی‌که به‌شدت تخریب شده بود جمع‌آوری شد. خیلی از سازه‌های دیگر کیش تلاش می‌کنند تبدیل به نماد جایگزینی شوند، اما تابه‌حال موفق نبودند، چون از چنین ظرفیتی برخوردار نیستند. به‌طور مثال یکی از بادگیر‌های قدیمی خودش را نماد واقعی جزیره می‌داند، اما چندان محبوب نشده است. البته ناگفته نماند موقعیت زیبا، حس نوستالژیک، امکان شترسواری، اسکیت در پارک ساحلی، نوشیدن چای حین تماشای دریا و شنیدن موسیقی زنده از دلایلی است که موقعیت کشتی یونانی را طوری خاص کرده که رقابت با آن سخت است. اما به تازگی سازه‌ای بتنی و بلند به‌شکل صدفی سفید و ایستاده روی موزه کیش ساخته شده که تلاش می‌شود با الگوبرداری از برخی سازه‌های مشابه در کشور‌های حاشیه خلیج فارس، تبدیل به نماد جدید جزیره شود. باید به انتظار نشست و دید آیا این امکان را دارد یا نه؟ 
 
دیگر نمی‌توانیم برای نجات کشتی یونانی کاری کنیم
معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش از سرانجام کشتی یونانی به‌عنوان یکی از نماد‌های کیش می‌گوید
مجید حسین زاده | روزنامه‌نگار- یکی از نماد‌ها و جاذبه‌های گردشگری جزیره کیش که آوازه آن شهرت جهانی دارد، کشتی یونانی است. سال‌هاست که تلاش زیادی برای نگهداری و حفظ آن شده، اما ظاهرا نتیجه‌ای در برنداشته است. به سراغ «مهدی ادیبان» معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش رفتیم تا برای ما از سرانجام این کشتی بگوید که سال ۱۳۴۵ در نزدیکی این جزیره به گِل نشست.
  
این فرسایش کاملا طبیعی بوده‌است
از معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش می‌پرسم که چرا کشتی یونانی به این عاقبت دچار شده است که می‌گوید: «کشتی یونانی یک سازه‌ای است که سال‌ها پیش در کیش به گل نشسته است و شرایط اقلیمی، آب‌و‌هوایی، دریا، شوری و نمک آب دریا و … باعث فرسایش آن شدند و این فرسایش کاملا طبیعی است. همان‌طور که سازه‌هایی مثل بندرگاه و اسکله‌گاه‌ها دچار فرسایش می‌شوند، کشتی یونانی هم شرایط مشابهی داشته است».
  
متخصصان گفتند دیگر نمی‌توانیم آن را حفظ کنیم
«ما باتوجه به این‌که این کشتی یک اهمیت تاریخی پیدا کرده، در یک سال اخیر تلاش کردیم و با کمک مشاوران فنی بررسی کردیم که آیا راهی دارد که این کشتی را با همین شرایط فعلی حفظ کنیم تا برای کیش در همین موقعیت بماند یا نه؟». معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش با این مقدمه می‌گوید: «این افراد متخصص در چندین گروه، موضوع را بررسی کردند و جمع‌بندی کارشناسان این بود که امکانش نیست و این کشتی از مرحله‌ای که بتوان آن را حفظ کرد، عبور کرده و دیگر نمی‌توانیم آن را حفظ کنیم و باید به همین شکلی که دارد، با آن کنار بیاییم».
 
 در نزدیکی این کشتی، موزه تاریخ دریانوردی می‌سازیم
از «ادیبان» درباره طرح ساخت موزه در کنار این کشتی می‌پرسم که می‌گوید: «بعد از جمع‌بندی متخصصان، ما به سراغ طرح‌هایی رفتیم تا بتوانیم در محدوده کشتی یونانی کاری انجام بدهیم. کشتی یونانی در منطقه غرب کیش باعث ایجاد یک جاذبه گردشگری شده بود که افراد زیادی به این منطقه می‌آمدند. تلاش کردیم یک سری جاذبه‌های جدید گردشگری در آن محدوده ایجاد کنیم. یکی از نزدیک‌ترین نقاط به آن‌جا، پارک هویتی کیش است که آن‌جا تبدیل به موزه محیط‌زیست کیش شده است. با این حال و در نزدیکی این کشتی، بنا داریم که موزه تاریخ دریانوردی ایجاد کنیم. البته باید فرایند‌های خودش را طی کند و امیدوارم هرچه زودتر شرایط و مقدمات موزه دریانوردی را در همان محدوده کشتی یونانی فراهم کنیم تا در چند سال آینده که هنوز کشتی یونانی در آن جا وجود دارد، این موزه به پاس زحمات و تلاش‌های دریانوردان ایرانی که فرهنگ و تمدن ایرانی را به اقصی نقاط جهان صادر کردند، افتتاح شود. در ضمن، ما سنت‌های دریانوردی قابل توجهی داریم که باید حفظ بشود و با ساخت این موزه در دید مردم و پژوهشگران و محققان قرار بگیرد».
  
فلزات این کشتی خیلی زود دچار فرسایش شده است
به معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش می‌گویم که با این توضیحات باید این کشتی را نابود شده بدانیم که می‌گوید: «شما ببینید الان این کشتی، شرایط این که سازه دیگری را به آن متصل کنیم، ندارد. همچنین از آن مرحله‌ای که می‌توانسته احیا و حفظ بشود، عبور کرده است. خیلی سال‌های طولانی است که این کشتی آن جا هست و آب دریا، شرایط شرجی و این که سازه این کشتی جدید نیست و قدیمی بوده، باعث فرسایش آن شده است. در کشتی‌های جدید از فلزاتی استفاده می‌کنند که دوره فرسایش آنها بسیار طولانی است، اما این کشتی از آهن معمولی بوده و خیلی زود دچار فرسایش شده است. کشتی یونانی تقریبا از ۲ دهه پیش این شرایط را داشته و دچار مشکل شده و شاید اگر ۳ دهه قبل افرادی به فکر می‌افتادند، این احتمال وجود داشت که بتوانند آن را حفظ کنند. البته آن هم با شرایط خاص و سرمایه‌گذاری زیاد محقق می‌شد، بنابراین راحت نبوده است».
 
 احتمالا نظیر کشتی یونانی زیر دریا‌های کیش وجود دارد
او درباره اهمیت این کشتی و این که شاید نتوان هیچ جایگزینی برای آن پیدا کرد، می‌گوید: «شکی نیست که کشتی یونانی در کنار جزیره کیش به دلیل سنخیتی که با موقعیت طبیعی و تاریخی کیش داشته، تبدیل به یک جاذبه گردشگری شده است. البته ما، همین کوتاهی را که درباره کشتی یونانی شده باید در مجموعه‌هایی مانند محله سفین کیش، کاخ الیت و … جبران کنیم. برآورد‌های ما می‌گوید در کف دریا‌های مجاور کیش، آثار زیادی داریم، احتمالا نظیر کشتی یونانی هم زیر دریا‌های همین منطقه وجود داشته باشد که ما اهتمامش را داریم و امسال کاوش‌های کف دریا را در برنامه‌های‌مان قرار دادیم تا یک چشم‌انداز جدیدی در حوزه میراث فرهنگی دریایی باز کنیم. نسبت به این موارد دغدغه‌اش وجود دارد. باید قبول کنیم کشتی یونانی به ناچار از دست ما خارج شده و کاش می‌توانستیم برای آن کاری کنیم، اما هر متخصصی را که آوردیم، وقتی شرایط را ارزیابی می‌کرد، ابراز ناامیدی داشت».

منبع: روزنامه خراسان